چرا جریان صدر در تشکیل دولت جدید عراق مشارکت نکرد؟

به گزارش راهبرد معاصر، پس از اتفاقات و درگیری‌ها در منطقه سبز بغداد با وجود تداوم آمادگی چارچوب هماهنگی شیعی برای تشکیل دولت به همراه مقتدى صدر اما وی نه تنها چنین درخواستی را در مناسبت‌های بسیار رد کرد بلکه اعلام کرد این دولت، "دولت بنی عباس" است و مشارکت در آن برای اتباعش ممنوع است.

البته که در همین دولت فعلی پست دبیر شورای وزیران هنوز دست این جریان است و اگرچه که این پست از زمان دولت سابق به دولت فعلی به ارث رسیده است اما حمید الغزی که از شخصیت‌های مهم این جریان است، همچنان در منصب خود مشغول به کار است و از مشارکت در به اصطلاح دولت بنی عباس استعفا نداده است! بگذریم که استاندار نجف نیز که صدری است، با حکم محمد شیاع السودانی در پست خود ابقا شد.

اما فارغ از این مباحث در این یادداشت ما به بررسی جوانب مختلف این عدم مشارکت و سناریوهای چگونگی نقش آفرینی این جریان در آینده فضای سیاسی عراق خواهیم پرداخت.

پیشنهاد چارچوب هماهنگی به جریان صدر چه بود؟
آنطور که از سخنان رهبران این چارچوب در تمام مدت پشین بر می آمد، الاطار التنسیقی (چارچوب هماهنگی) حاضر بود که از 12 وزارتخانه‌ای که طبق عرف سیاسی موجود در عراق سهم جریان‌های شیعى است، نیمی از آن یعنی 6 وزارتخانه را به جریان صدر دهد و پست دبیرکلی شورای وزیران و نیز ریاست بانک مرکزی هم دست همین جریان بماند و حتی الاطار التنسیقی پیش از این هم جلو تر رفته بود و به جریان صدر این پیام را رسانده بود که محمد شیاع السودانی در صورت عدم رضایت این جریان آماده کناره گیری است.

برای درک بهتر اهمیت این پیشنهاد باید در نظر داشته باشیم که الاطار التنسیقی عبارت است از نوعی کمیته که متشکل از حداقل 6 حزب است و این احزاب روی هم همگی 6 وزارتخانه طبق این پیشنهاد به آنان می‌رسید و جریان صدر به تنهایی نصف دیگر این تقسیم بندی و این درحالی بود که جریان صدر زمانی خود نیز عضو همین چارچوب هماهنگی بود. غیر از این که منصب دبیر شورای وزیران که در منصوب کردن معاونان و مدیران کل وزرا نفوذ دارد نیز سهم همین جریان می‌شد!

دلایل مخالفت صدر با پیشنهاد الاطار التنسیقی چه بود؟
این دلایل به دو موضوع عمده باز می گشتند: اولین دلیل شرط الاطار التنسیقی در برابر دادن چنین سهم عمده‌ای از تشکیل دولت بود. در حقیقت الاطار التنسیقی به طور صریح اعلام کرده بود که تنها شرط آنان برای دادن چنین سهمی از تشکیل دولت به جریان صدر، انتخاب نخست وزیری توافقی میان آنان و جریان صدر و نیز مسئولیت پذیری این جریان به مانند بقیه احزاب سیاسی در برابر موفقیت‌ها و ناکامی‌های کابینه تشکیل شده از طرف نخست وزیر منتخب احزاب الاطار التنسیقی و جریان صدر مى‌باشد. همچنین تمامی این کارها نیز بالطبع طبق چارچوب و قاعده بازی که الاطار التنسیقی آن را طراحى کرده بود انجام می شد.

اما از طرفی دیگر جریان صدر با همین قبول مسئولیت مشکل داشت، چون اساسا با همین حربه فرار از مسئولیت پذیری در تشکیل دولت در سال 2018 توانست اعتراضات خیابانی را علیه دولت عادل عبدالمهدی راه بیاندازد. اعتراضاتی که در نتیجه آن دولت عادل عبدالمهدی مجبور به استعفا شد و در دولت بعدی نیز سهم جریان صدر از تشکیل دولت به طور چشمگیری افزایش یافت. اما با شرطی که الاطار التنسیقی برای این جریان گذاشته بود، دیگر جریان صدر نمی‌توانست هر وقت دلش خواست ژست اپوزیسیون دولت را به خود بگیرد.

همچنین تمامی این سناریو طبق زمین بازی بود که الاطار التنسیقی خود برای جریان صدر طراحی کرده بود و به عبارتی دیگر ابتکار عمل هنوز دست الاطار التنسیقی بود و جریان صدر با همین داستان مشکل داشت و البته زمانی هم که این جریان می‌خواست دولتی را تشکیل دهد، پیشنهاد مشارکت در کابینه و اعطای وزارتخانه‌هایی را به الاطار التنسیقی (به جز ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی) داده بود اما آن جا نیز الاطار التنسیقی دقیقا به عنوان یکى از دلایل، به خاطر همین موضوع ابتکار عمل که در دست جریان صدر بود، این پیشنهاد را رد کرد.

اما موضوع دوم به وعده همین جریان به هواداران خود باز می‌گشت. در حقیقت پیش از انتخابات 2021 این جریان به هواداران خود و به شیعیان عراق وعده داده بود که در صورت کسب 100 کرسی در مجلس، خود به تنهایی اقدام به تشکیل دولت خواهد کرد و در آن هیچ حزب فاسدی (البته طبق تفسیر این جریان از احزاب فاسد که طبعا شامل خود آنان نمی شد) مشارکت نخواهد داشت. هرچند که در نهایت این جریان 100 کرسی را به دست نیاورد اما توانست حدود 73 کرسی را به دست آورد که این یک پیروزی بزرگ در تاریخ سیاسی این جریان در نظام فعلی عراق بود.

حال اگر جریان صدر مشارکت در دولت با الاطار التنسیقی را می‌پذیرفت اگرچه از خسارت‌های سیاسی اخیر خود در زمینه کسب قدرت اندکی کاهش می‌داد اما در دراز مدت چنین اقدامی باعث ناامیدی هوادارانش و خلف وعده‌ای با آنان بود زیرا در چنین شرایطی این جریان حاضر شده بود که با کسانی که آنان را پیش از این فاسد می‌نامید، به تشکیل دولت اقدام کند.

برنامه جریان صدر برای آینده چیست؟
اگرچه مقتدی صدر پس از کناره گیری آیت الله حائری از مرجعیت، اعلام کرد که از سیاست کناره گیری می‌کند اما با مواضع سیاسی متعدد وی در تمام مدت اخیر می‌توان گفت حداقل او به عنوان یک کنشگر سیاسی تأثیر گذار دوباره به عرصه سیاست بازگشته است اما به عنوان یک رهبر سیاسی در سازوکار سیاسی موجود هنوز بازگشت وی قطعی نشده است. به همین خاطر پس از تصمیم این جریان بر عدم مشارکت قوی در دولت فعلی می‌توان برنامه این جریان را طبق داده‌های فعلی از نظر سیاسی در سه دسته کوتاه مدت و میان مدت و دراز مدت در آینده پیش بینی کرد.

در کوتاه مدت این جریان مترصد و مراقب عملکرد دولت السودانی خواهد بود. در واقع جریان صدر اگرچه فعلا تا حدودی نسبت به دولت السودانی سکوت کرده است اما سکوت آنان ناشی از رضایت نیست بلکه ناشی از عدم همراهی قشر خاکستری و جوانان موسوم به "تشرینی‌ها" در اعتراضات اخیر این جریان در منطقه سبز بغداد بوده است زیرا پر واضح است که اکثریت شیعیان عراق فعلا حاضر به اعطای فرصتی به دولت السودانی هستند. به همین خاطر این جریان و با توجه به شکست اعتراضات اخیرش مایل به حرکت به صورت فردی نیست و فعلا ترجیح می دهد که ببیند عملکرد دولت السودانی از نظر جامعه چگونه خواهد بود و در صورت ناکامی این دولت چه زمانی صبر مردم لبریز می‌شود؟

در میان مدت هم با توجه به مطالبه این جریان به برگزاری انتخابات زودهنگام دیگر و موافقت اولیه همه جریان‌های سیاسی عراقی و نیز ذکر این موضوع در ضمن برنامه دولت السودانی، این جریان از حالا به فکر آماده سازی‌هایی برای این موضوع باشد. و البته این آماده سازی‌ها شامل واکنش‌های این جریان به احتمال تغییر قانون انتخابات که از آن بسیار سود بردند و نیز تغییر کمیسیون برگزاری آن نیز می‌شود.

اما در دراز مدت و با توجه به فعالیت‌های اخیر مقتدی صدر خصوصا خطبه اخیر وی در نماز جمعه شهر کوفه و نیز کناره گیری آیت الله حائری از مرجعیت، به نظر می‌رسد که رهبری این جریان به دنبال احیای جایگاه دینی و اجتماعی جریان صدر است. زیرا در طى 19 سال گذشته این جریان با ورود شدید به عرصه سیاست و پیش از آن مبارزات مسلحانه به شکل چشم گیرى از جایگاه دینى و اجتماعى که آیت الله سید محمد صدر آن را براى آنان بنا نهاد، فاصله گرفته است تا جایى که در اعتراضات اخیر جریان صدر در منطقه سبز بغداد یکى از عوامل عدم همراهى مردم با آنان این بود که "این جریان صرفا دنبال مقاصد سیاسى خود است درحالیکه خود یکى از عوامل وضع اسف بار عراق است".

به همین دلیل مقتدى صدر، رهبر این جریان، به دنبال بازسازى در جایگاه دینى و اجتماعى جریان خویش است تا پس از آن دوباره براى رسیدن به هدف خود یعنى حاکمیت سیاسى همه جانبه بر شیعیان و در صورت امکان بر عراق اقدام کند. / نویسنده: شهاب نورانى فر، کارشناس مسائل عراق/ تسنیم